H Κοινή Αγροτική Πολιτική με ορίζοντα το 2020

Μια κριτική προσέγγιση των προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Γιώργος Παπαβασιλείου
Επικεφαλής Μείζονος Αντιπολίτευσης Δήμου Αρταίων, π. Νομάρχης

   Επί πολλά έτη η Κοινή Αγροτική Πολιτική, παρέμεινε η πιο ολοκληρωμένη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία υποκατάστησε σε μεγάλο βαθμό τις εθνικές πολιτικές.
   Οι διαδοχικές όμως διευρύνσεις της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης, οι δεσμεύσεις στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, η αύξηση της παραγωγής και των γεωργικών δαπανών, καθώς και η ανάγκη να θεσπισθούν και άλλες ευρωπαϊκές πολιτικές, οδήγησαν στην αλλαγή του τρόπου στήριξης της ευρωπαϊκής γεωργίας και στο πάγωμα των δαπανών της ΚΑΠ, με αποτέλεσμα το ποσοστό συμμετοχής των γεωργικών δαπανών στο σύνολο του προϋπολογισμού της ΕΕ να μειωθεί σταδιακά κάτω από το 40%
   Οι δαπάνες για την Κοινή Αγροτική Πολιτική ήταν ανέκαθεν πεδίον σύγκρουσης ανάμεσα στα κράτη που υποστηρίζουν σταθερή και ισχυρή χρηματοδότηση και στους πολέμιους οι οποίοι εκφράζουν απόψεις για δραστική μείωση των δαπανών και εθνική συγχρηματοδότηση. Δεν πρέπει δε να παραβλέπεται ότι ο κοινοτικός προϋπολογισμός...

δεν αποτελεί μέρος των προβλημάτων της Ευρώπης, αλλά μέσον για τη λύση τους αλλά και εργαλείο που θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση της κρίσης με την εφαρμογή μέτρων και δράσεων για την ανάπτυξη της ΕΕ και των περιφερειών της.
   Οι πρόσφατες προτάσεις της Κομισιόν, παρά το γεγονός ότι προβλέπουν μια μικρή μείωση δαπανών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εξασφαλίζουν το εισόδημα σε περίοδο οικονομικής κρίσης, όπου όλοι οι Ευρωπαίοι εργαζόμενοι και ιδιαίτερα οι ΄Ελληνες γνωρίζουν μια δραματική μείωσής του.
   Το αγροτικό πακέτο, που παρουσίασε ο αρμόδιος Επίτροπος προβλέπει μια σταδιακή μείωση των γεωργικών δαπανών από το 40% περίπου του κοινοτικού προϋπολογισμού το 2013 στο 33% το 2020, που σημαίνει ότι σε τρέχουσες τιμές από 57,4 δις ευρώ θα μειωθούν σε 50,2 δις ευρώ το 2020 .Και είναι μικρότερη από αυτή που αναμένονταν δύο χρόνια πριν.
   Η προτεινόμενη μείωση των πόρων για την ΚΑΠ, έρχεται τη στιγμή που οι προκλήσεις για τη γεωργία είναι οικονομικές, περιβαλλοντικές και περιφερειακές και η ΕΕ δίνει πλέον βαρύτητα και σε άλλες πολιτικές.
   Η ΚΑΠ πρέπει να ανταποκριθεί και σε προσδοκίες που σχετίζονται με την προσαρμογή και τον μετριασμό του αντίκτυπου της κλιματικής αλλαγής, με την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας, με τη διατήρηση της εδαφικής ισορροπίας στην ΕΕ, με τη διαρκώς μεγαλύτερη αστάθεια των τιμών και των αγορών, αλλά και με στόχους όπως η ασφάλεια των τροφίμων, η διασφάλιση του εισοδήματος του παραγωγού και η αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων.
   Η ΚΑΠ διατηρεί τη σημερινή της δομή με τους δύο πυλώνες. Τον 1ο πυλώνα, που στηρίζει το εισόδημα των αγροτών και τον 2ο πυλώνα, που περιλαμβάνει δράσεις και μέτρα για την Αγροτική Ανάπτυξη. Οι πιστώσεις για τους δύο πυλώνες συμπληρώνονται όμως και με πρόσθετη χρηματοδότηση 17,1 δις ευρώ για την Έρευνα και την Καινοτομία, την Ασφάλεια των Τροφίμων, για την αντιμετώπιση κρίσεων στον τομέα της γεωργίας, για το πρόγραμμα Διανομής Τροφίμων στους απόρους και για την παγκοσμιοποίηση.
   Στον Κανονισμό για τις Άμεσες Ενισχύσεις καθορίζεται δημοσιονομικός φάκελος για κάθε κράτος-μέλος, ευελιξία στη χρηματοδότηση των δύο πυλώνων, καθώς και η δυνατότητα αναθεώρησης των καθεστώτων άμεσων ενισχύσεων λόγω οικονομικών εξελίξεων και δημοσιονομικής κατάστασης της ΕΕ.
   Επίσης η ΕΕ προτείνει μια πιο ισορροπημένη κατανομή των Άμεσων Ενισχύσεων ανάμεσα στα κράτη-μέλη, τον καθορισμό ενός ανώτατου ορίου στις εισοδηματικές ενισχύσεις, την εισαγωγή περιβαλλοντικών κριτηρίων για τις εισοδηματικές ενισχύσεις, την παροχή κινήτρων με υποχρεωτική πρόσθετη ενίσχυση για την είσοδο νέων αγροτών στο επάγγελμα, την περαιτέρω ενίσχυση των γεωργών σε περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα και την υιοθέτηση ενός νέου απλού και στοχευμένου καθεστώτος για τις μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις με στόχο την τόνωση της απασχόλησης. ΄Ολες οι πληρωμές υπόκεινται στην πολλαπλή συμμόρφωση, ενώ όλοι οι αγρότες θα έχουν πρόσβαση στο σύστημα παροχής γεωργικών συμβουλών.
   Οι γεωργοί των χωρών της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης δεν θεωρούνται ευνοημένοι, γιατί δεν εξισώνονται οι εισοδηματικές ενισχύσεις με αυτές των γεωργών της Ευρώπης των 15. Η μεταφορά πόρων θα είναι μικρή και η επίπτωση στις χώρες της «παλαιάς» ΕΕ θα μεταφράζεται σε μία μείωση της τάξης του 7% σε σχέση με τις χρηματοδοτήσεις της περιόδου 2007-21013. Με την πρόταση της Επιτροπής για τους Έλληνες αγρότες οι ετήσιες εισροές στη χώρα μας μειώνονται σταδιακά 5,3% το 2014 ( μεταβολή 14/13), για να φτάσει η μείωση στο 9,1% το 2019 (μεταβολή 19/13).
   Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι παρά την αντίθετη άποψή μας για τη μείωση των ετήσιων εισροών, θα πρέπει να αποφύγουμε ψυχρούς λογιστικούς υπολογισμούς κερδών ή ζημιών και να προσεγγίσουμε την πρόταση στα πλαίσια της σημασίας της γεωργίας για την οικονομία και την απασχόληση, την ποικιλομορφία των γεωργικών μοντέλων και τις διαφορετικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
   Η εφαρμογή του περιφερειακού μοντέλου, εντάσσει ουσιαστικά το σύνολο της γεωργικής γης στο σύστημα, η δε προτεινόμενη εξισορρόπηση των ενισχύσεων μέσω της περιφερειοποίησης, κρίνεται κοινωνικά δίκαιη. Εξασφαλίζεται μια μεγάλη μεταβατική περίοδος μέχρι το 2019 για τη σταδιακή εφαρμογή της περιφερειοποίησης με υποχρεωτική εφαρμογή του 50% το πρώτο έτος καθώς και η υιοθέτηση κριτηρίων διαχωρισμού των περιφερειών με αγρονομικά ή και διοικητικά χαρακτηριστικά, που θα πρέπει να δημιουργούν τους λιγότερους δυνατούς κλυδωνισμούς και ταυτόχρονα να ωθούν την παραγωγική διαδικασία σε συγκεκριμένους στόχους.
   Η καθιέρωση της «πράσινης» ενίσχυσης μπορεί να είναι μια θετική εξέλιξη γιατί βελτιώνει την περιβαλλοντική απόδοση της ΚΑΠ, την συνδέει πιο αποτελεσματικά με τους στόχους της αναπτυξιακής στρατηγικής της Ευρώπης και την κάνει πιο αποδεκτή από την κοινωνία, αλλά πρέπει να γίνει με απλό και κατανοητό τρόπο, χωρίς αύξηση της γραφειοκρατίας και επικαλύψεις με το 2ο πυλώνα. Το προτεινόμενο υποχρεωτικό ποσοστό στο 30% του εθνικού δημοσιονομικού φακέλου κρίνεται μεγάλο και εκτιμάται ότι θα δυσχεράνει την ανταγωνιστική θέση των αγροτών στην παγκόσμια και εσωτερική αγορά, λόγω διευκόλυνσης εισαγωγών προϊόντων τρίτων χωρών που παράγονται με απλούστερες μεθόδους και λιγότερες υποχρεώσεις και για το λόγο αυτό πρέπει να καθιερωθούν επιπλέον κίνητρα για τους Έλληνες αγρότες και η ανάλογη ευελιξία στην εφαρμογή της.
   Θετικά κρίνεται η στήριξη στους γεωργούς που παράγουν κάτω από αντίξοες συνθήκες σε περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα για τη διατήρηση της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας των περιοχών αυτών και την αποτροπή επιπτώσεων πέρα από τον άνθρωπο στο φυσικό περιβάλλον, τη βιοποικιλότητα και τους γενετικούς πόρους με την αξιοποίηση μέχρι και 5% του εθνικού δημοσιονομικού πακέτου.
   Οι προτεινόμενες διατάξεις για τους νέους αγρότες κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, γιατί διευκολύνουν την αρχική τους εγκατάσταση και τη διαρθρωτική προσαρμογή των εκμεταλλεύσεών τους και ως εκ τούτου οδηγούν στην παραγωγική αναδιάρθρωση και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής γεωργίας, δεδομένου ότι σήμερα τα δύο τρίτα των αγροτών είναι άνω των 55 ετών. Οι ενισχύσεις αφορούν όσους αρχίζουν τη γεωργική τους δραστηριότητα κάτω των 40 ετών και διαθέτουν επαγγελματικά προσόντα. Είναι ετήσιες και θα διαρκούν 5 χρόνια ,ενώ για το σκοπό αυτό τα κράτη-μέλη θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν μέχρι το 2% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου.
   Για τους μικρούς αγρότες η δημιουργία ενός απλού και στοχευμένου καθεστώτος στήριξης με κριτήριο είτε τις ενισχύσεις που εισπράττουν, είτε το μέγεθος της εκμετάλλευσης και ποσό που κυμαίνεται κατ’ αποκοπή από 500 μέχρι 1000 ευρώ και αντικαθιστά όλες τις υπόλοιπες ενισχύσεις που εισπράττουν, κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Απαιτείται όμως από τη χώρα μας να προχωρήσει άμεσα στο σαφή προσδιορισμό του μεγέθους του μικρού παραγωγού στη σωστή του διάσταση.
   Άλλωστε υπάρχει αυτή η δυνατότητα καθώς για το σκοπό αυτό τα κράτη-μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν μέχρι το 10% του δημοσιονομικού τους φακέλου.
   Εισάγεται ο όρος του ενεργού αγρότη στη χορήγηση των άμεσων ενισχύσεων. Ο προτεινόμενος όμως ορισμός του «ενεργού» αγρότη είναι κομβικής σημασίας για την ώθηση της παραγωγικής διαδικασίας και ως εκ τούτου ο ακριβής ορισμός του θα πρέπει να αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια του κάθε κράτους-μέλους και όχι με το εισόδημα μικρότερο του 5% των συνολικών εσόδων .
   Η εισαγωγή ανώτατου ορίου 300.000 ευρώ στις ενισχύσεις, μειούμενου σταδιακά από τις 150.000 ευρώ καθιστά την ΚΑΠ δικαιότερη, δεν αμβλύνει όμως τη μεγάλη ανισότητα , δεδομένου ότι μόλις το 1,6% του συνολικού αριθμού των δικαιούχων με ενισχύσεις άνω των 50.000 ευρώ στην ΕΕ-27 απορροφά σήμερα το 32% της συνολικής αξίας αυτών των ενισχύσεων . Η λογική της οροφής των ενισχύσεων κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Πρέπει όμως να γίνει επαναπροσδιορισμός των ορίων σε χαμηλότερο ύψος ώστε οι πόροι που θα εξοικονομηθούν να κατανεμηθούν σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και όχι εντός του κράτους-μέλους, όπως προτείνει η Επιτροπή.
   Για το 2ο πυλώνα που περιλαμβάνει δράσεις και μέτρα Αγροτικής Ανάπτυξης, προβλέπεται ανακατανομή πόρων ανάμεσα στα κράτη-μέλη, που θα βασίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια που συνδέονται με τους στόχους της πολιτικής σε συνάρτηση με την τρέχουσα κατανομή. Αυτό σημαίνει ότι οι λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές θα συνεχίσουν να επωφελούνται από υψηλότερα ποσοστά συγχρηματοδότησης.
   Οι τέσσερις σημερινοί άξονες καταργούνται και τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης βασίζονται στους ευρύτερους πολιτικούς στόχους της στρατηγικής της Ευρώπης σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, την ενέργεια και τη βιοποικιλότητα, ενώ μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των μέτρων.
   Τα κράτη-μέλη μπορούν να καταρτίζουν θεματικά τοπικά υποπρογράμματα, που θα στοχεύουν σε έναν από τους τέσσερις τομείς , νέοι αγρότες-μικρές εκμεταλλεύσεις-ορεινές περιοχές-μικρές αλυσίδες εφοδιασμού, καθώς και τομεακά προγράμματα που θα αφορούν αναδιάρθρωση κλάδων φυτικής και ζωικής παραγωγής
   Με στόχο την ολοκληρωμένη προσέγγιση και την αύξηση της προστιθέμενης αξία τους, προβλέπεται ομαδοποίηση δράσεων διαφορετικών τύπων ενίσχυσης. Προβλέπεται επίσης ετήσια ενίσχυση για απώλεια εισοδήματος σε περιοχές natura, καθώς και μέτρα για διαχείριση κρίσεων και ασφάλεια έναντι κινδύνων, ενώ επιδοτούνται οι παραγωγοί για τη σύναψη ασφαλιστικών συμβολαίων, τα οποία καλύπτουν κλιματικά φαινόμενα και εμφάνιση ασθενειών για καταστροφή άνω του 30% της παραγωγής. Ακόμα ενισχύονται επενδύσεις σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις ή αγροτικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις με προτεινόμενο ποσοστό χρηματοδότησης 40% προσαυξανόμενο κατά 20% για την εγκατάσταση νέων αγροτών και για περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα. Δίδεται έμφαση στην πρωτοβουλία Leader με ελάχιστο ποσοστό 5% του προϋπολογισμού αγροτικής ανάπτυξης, ενώ προτείνεται η χρηματοδότηση για «συνεργασία» μεταξύ των παραγωγών, που παρέχεται για την ανάπτυξη νέων προϊόντων και τεχνολογιών και άλλες συλλογικές προσπάθειες κάθετης/οριζόντιας ανάπτυξης. Τέλος δημιουργείται «Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας» για την υποστήριξη της καινοτομίας στη γεωργική παραγωγικότητα και την αειφορία, που θα διευκολύνει τη δικτύωση ομάδων διαχείρισης συμβουλευτικών υπηρεσιών και ερευνητών. Προτείνεται ακόμα η θέσπιση ενός κοινού στρατηγικού πλαισίου για όλα τα ταμεία, με στόχο την αύξηση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας των διαρθρωτικών ταμείων, καθώς και η σύναψη με κάθε κράτος-μέλος σύμβασης εταιρικής σχέσης, που θα συγκεντρώνει όλες τις δεσμεύσεις που αναλαμβάνει κάθε χώρα για την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων. Στα προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης καθορίζονται εκ των προτέρων σαφείς και μετρήσιμοι στόχοι ,δείκτες αποτελεσμάτων και αποθεματικό επίδοσης 5% των πόρων του ταμείου για την αγροτική ανάπτυξη κάθε κράτους-μέλους.
   Είμαστε υπέρ μιας ισχυρής ΚΑΠ με επαρκείς πόρους, που θα ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στις νέες περιβαλλοντικές προκλήσεις, στις προσδοκίες των ευρωπαίων πολιτών, θα οδηγεί στην ανταγωνιστικότητα και βιωσιμότητα της γεωργίας και θα συμβάλλει στην ανάπτυξη και την απασχόληση. Γι’ αυτό και η μείωση των πόρων εκτιμούμε ότι δεν συμβάλει στους στόχους αυτούς, παρά τα σημαντικά θετικά στοιχεία που περιέχει η πρόταση της Επιτροπής.